ดวงดาวของชาวเหนือ คนไทยพื้นถิ่นภาคเหนือ อย่างที่เรียกกันทั่วไปว่า "คนเมือง" นั้น เป็นอีกกลุ่มหนึ่งที่สั่งสมภูมิปัญญาในการดูดาว ไว้ใช้ประโยชน์ในการหาอยู่หากิน ดังคำบอกเล่าของพ่ออุ๊ยแม่อุ๊ยต่อไปนี้ การดูเวลา             พ่อสว่าง ฟองสา คนเฒ่าชาวสันกำแพง เมืองเชียงใหม่ เล่าให้ฟังว่า ชาวนาทางเหนือนิยมดูดาวหลักอยู่สองกลุ่ม คือ ดาวช้าง (Ursa Major) และดาววี (Pleiades)             ในช่วงเดือน 8 ถึงเดือน 9 ของภาคเหนือ (พฤษภาคม - มิถุนายน) ซึ่งต้องออกทำนาตอนหัวรุ่ง ถ้าเห็นดาวช้างงวงชี้ตรง แสดงว่าใกล้เช้า ถึงเวลาลุกตื่นไปทำนา              แต่พ่อจัน พันปัญญา คนเฒ่าเมืองพะเยา เล่าเพิ่มเติมให้ฟังว่า ส่วนคนที่ตีข้าวตอนกลางคืนนั้น ในช่วงเดือน 3 ออก, เดือน 3 แรม (ประมาณเดือนธันวาคม) จะใช้ดาวช้างเป็นเครื่องบอกเวลาเลิกตีข้าวอีกด้วย หน้านี้ดาวช้างออกดึกประมาณตี 1-2 หากเห็นดาวช้างตากหงาย (หงายหลัง) ก็ถึงเวลาหยุดตีข้าวได้ เพราะกำลังจะสว่างแล้ว             นอกจากดาวช้างแล้ว คนพะเยายังอาศัย ดาวง้อนไถ (ส่วนที่เป็นเข็มขัดนายพรานของนักษัตร Orion) เป็นเครื่องบอกเวลาในช่วงตีข้าวอีกเช่นกัน ในเดือน 4 ย่างเดือน 5 ของทางเหนือ (ตรงกับเดือนมกราคม - กุมภาพันธ์) ถ้าเห็นดาวง้อนไถบ่ายลงทางทิศตะวันตก แสดงว่าใกล้แจ้งแล้ว ถึงเวลาเลิกตีข้าวให้ปัดกวาดเก็บของเตรียมกลับบ้านได้             และช่วงเดียวกันนี้คือประมาณเดือนยี่และเดือนสามของภาคเหนือ ซึ่งตรงกับเดือนพฤศจิกายนและธันวาคม พ่อสว่าง ฟองสา กับ ร.ต.ต.ทน พรหมนุชานนท์ ให้ความรู้ว่า การรู้เวลามิใช่สังเกตจากเพียงดาวช้างและดาวง้อนไถเท่านั้น แต่จะดูดาววีด้วย หากเห็นดาววีบ่าย (คล้อยลงตะวันตกราวตะวันสัก 4 โมงเย็น) แสดงว่าใกล้แจ้ง             ชาวนาจึงใช้ดาววีเป็นหมายสำหรับดูเวลาลุกมาตีข้าวประกอบดาวช้างอีกด้วย             การใช้ดาววีบอกเวลาใกล้รุ่งนี้ ปรากฏหลักฐานอยู่ในคำอู้บ่าอู้สาวบางสำนวนของภาคเหนืออยู่อีกด้วย ดังที่ ศ.ดร.อุดม รุ่งเรืองศรี กล่าวให้ฟังว่า             "อู้กันบ่แล้ว บ่หื้อไผหนี เอาจนดาววี ตกลงป่ากล้วย"             ซึ่งมีความหมายว่า พูดกันยังไม่จบกระแสความ สาวจึงไม่ยอมให้หนุ่มกลับบ้าน และให้คุยต่อจนใกล้เช้า มองเห็นดาววีตกลงกลางดงกล้วย จึงจะยอมให้กลับบ้านได้             ส่วนดาวช้างนั้นมี 2 กลุ่มคือ ดาวช้างหลวง มี 7 เม็ด อยู่ทางทิศเหนือกับดาวช้างหน้อย มี 5 เม็ด ดาวช้างน้อยอยู่ถัดไปจากดาวช้างหลวง             หนุ่มเมืองเหนือสมัยก่อนจะดูดาวช้างเป็นแทบทั้งนั้น เพราะยามค่ำคืนสาวคู่รักออกปั่นฝ้ายปั่นไหมที่หัวเติ๋น (ระเบียง) หนุ่มๆ ออกไปแอ่วสาวนั่งคุยกันจะรู้เวลาว่าดึกมากก็โดยดูดาวช้าง             อย่างเช่นหน้าหนาวนั้น ถ้าเห็นดาวช้างตากหงาย (หงายหลัง) ปกงวง (ตั้งงวง) แสดงว่าใกล้เช้าเต็มที ถึงเวลาที่หนุ่มต้องกลับบ้าน ถ้ายังยืดเยื้อรีรอ ทางบ้านสาวลุกขึ้นนึ่งข้าวเช้า เจอกันเข้าเป็นเรื่องน่าขวยอาย ดังคำซอหนุ่มแอ่วสาวที่ ร.ต.ต.ทน พรหมนุชานนท์ กล่าวให้ฟัง             "ดาวช้างหน้อยปกงวงตากหงาย ไก่ขันเลยยาย จักดารุ่งแจ้ง"             หรือบางครั้งขณะแอ่วสาว ถึงเวลาใกล้สว่างหนุ่มต้องกลับบ้าน ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งจะเอ่ยถ้อยคำคล้องจองอย่างที่ทางเหนือเรียก "อู้บ่าวอู้สาว" ดังที่ ศ.ดร.อุดม รุ่งเรืองศรี กล่าวว่า             "ดาวช้างหลวงปกงวงขึ้นตุ้ม       ดาวช้างหน้อยออกทวยกัน              ไก่ยังเล่า มาตบปีกขัน           เสียงเนืองนัน สนั่นทั่วห้อง"             ซึ่งหมายถึงว่า ใกล้เช้าจนมองเห็นดาวช้างหลวงตั้งงวง ได้ยินเสียงไก่หลายๆ บ้านขันรับกันดังสนั่น (ควรจะลากลับบ้านได้เสียที)              ดาวช้างหลวงที่ปรากฏข้างต้น น่าจะหมายถึงดาวช้างหรือดาวจระเข้ (Ursa Major) ส่วนดาวช้างหน้อยที่ขึ้นติดตามกันมานั้น น่าจะหมายถึงกลุ่มดาว Ursa Minor             ดาวอีกดวงหนึ่งที่คนเหนือดูเวลาจะออกทำนาคือ ดาวผกาย (Venus) ตอนใกล้แจ้งจะขึ้นสว่างโชติทางทิศตะวันออก ถ้าเห็นดาวผกายเป็นอันว่าถึงเวลาลุกออกนา             ส่วนตอนค่ำดาวดวงเดียวกันนี้จะขึ้นทางทิศตะวันตกเรียก ดาวหมูกอง (Venus) คำว่า "กอง" แปลว่า "คอย" ซึ่งหมายถึงว่า หมูจะคอยให้ดาวดวงนี้ตกก่อนจึงจะออกหากิน พวกพรานล่าสัตว์รู้ธรรมชาติตรงนี้ จึงใช้ดาวหมูกองเป็นหมายจะได้ออกล่าหมูให้ตรงเวลา ชาวบ้านจึงพูดว่า หมูกองดาวตก ส่วนคนก็กองหมูอีกที             สำหรับพวกขโมยลักควายนั้น ร.ต.ต.ทน พรหมนุชานนท์ ให้ความรู้ว่า หัวขโมยจะคอยดูดาวหมูกอง ต้องรอให้ดาวหมูกองตกเสียก่อน (ซึ่งอยู่ในราวทุ่ม - สองทุ่ม) จึงค่อยออกลักควายได้สะดวก             ส่วนขโมยที่จะขึ้นเรือนก็อาศัยดูดาวหมานอน คอยให้หมาหลับ คนหลับ ขโมยจึงค่อยเที่ยวไป ดาวหมานอนหน้าเดือน 5 (กุมภาพันธ์) จะออกดึก อยู่ไกลกับดาววีไก่หน้อย ดาววีบ่ายลงทางตะวันตกแล้ว ดาวหมานอนถึงเพิ่งจะขึ้น พอออกมาหมาหลับ บางทีเรียก ดาวหมาขด เพราะขึ้นเป็นหมู่ เป็นรูปหมาขดตัว ดาวหมานอนขึ้นสว่าง มองเห็น 3 แก่นเรียงรายกันไป              ตรวจสอบสัมภาษณ์ข้อมูลมาหลายคน ยังไม่มีผู้ใดชี้ระบุได้ว่า กลุ่มดาวที่คนภาคเหนือชี้ระบุว่าเป็นดาวหมานอน ดาวหมาขด หรือที่อีสานเรียกว่า ดาวหมาหลับนั้น ตรงกับดาวนักษัตรกลุ่มใด แต่พอประมาณได้ว่าดาวหมานอนจะขึ้นเป็นกลุ่มให้เห็นทางทิศใต้ มิใช่ดาวดาวเดียวโดดๆ             ช่วงเดือนสามของทางเหนือ ซึ่งตรงกับเดือนธันวาคม ดาวช้างจะขึ้นตอนใกล้เช้า พอเห็นดาวช้าง ก็ถึงเวลาลุกมาตีข้าว   การดูทิศทาง             กลุ่มดาวที่คนหลงทางใช้ดูเพื่อค้นหาทิศ สำหรับคนเหนือคือ ดาวช้าง             คนเหนือใช้ดาวช้างบอกทิศเหนือ และบอกกันว่า เมืองเชียงตุงอยู่ที่ท้องดาวช้าง             ทุกวันนี้เกือบจะมีแต่คนเฒ่าชาวเหนือที่เคยทำนา และเดินป่าล่าสัตว์เท่านั้นที่ดูดาวเป็น นาฬิกาและปฏิทินได้เข้ามาทำหน้าที่ทดแทนดวงดาวหมดสิ้น ส่วนการเดินป่า การล่าสัตว์ ก็มิใช่อยู่ในวิสัยที่จะทำได้ในปัจจุบัน การเดินทางระหว่างเมืองก็มีถนนหนทาง ยานพาหนะหลากชนิดให้เลือกใช้ ขโมยก็ดูดาวไม่เป็นอีก เพราะการหาอาวุธสงครามมาใช้จี้ปล้น คงทำได้สะดวกกว่าการมาหัดดูดาวหมานอนชะดีชะร้ายเปิดประตูบ้านเข้าไป เจ้าบ้านยังนั่งดูเคเบิ้ลทีวี 24 ชั่วโมงกันอยู่ ยิงกันสนั่นบ้าน แผล็บเดียวตำรวจก็แห่กันมาเป็นโขยง              ตำรวจก็ไม่จำเป็นต้องดูดาวเป็นอีกนั่นแหละ (ไม่รู้จะดูไปทำไม)             จะเสียดายภูมิปัญญาที่ล่วงไป ก็ทำได้แค่บันทึกไว้เป็นหลักฐาน เพราะมองดูรอบตัวแล้ว ก็ต้องยอมรับความจริงว่า โลกปัจจุบันมีที่ว่างน้อยเหลือเกิน สำหรับการดูดาว โดยเฉพาะการดูดาวด้วยสองตา แบบที่ชาวบ้านไทยในอดีตได้เคยลึกซึ้งถึงคุณค่า กับใช้ประโยชน์จากดวงดาวมาแล้วในแทบทุกมิติของชีวิต
	Today, there have been 86 visitors (103 hits) on this page!